lùn guì sù shū
論貴粟疏

shèng wáng zài shàng, ér mín bù dòng jī zhě, fēi néng gēng ér shí zhī, zhī ér yī zhī yě, wèi kāi qí zī cái zhī dào yě.
圣王在上，而民不凍饑者，非能耕而食之，織而衣之也，為開(kāi)其資財(cái)之道也。
gù yáo yǔ yǒu jiǔ nián zhī shuǐ, tāng yǒu qī nián zhī hàn, ér guó wáng juān jí zhě, yǐ chù jī duō ér bèi xiān jù yě.
故堯、禹有九年之水，湯有七年之旱，而國(guó)亡捐瘠者，以畜積多而備先具也。
jīn hǎi nèi wèi yī, tǔ dì rén mín zhī zhòng bù bì tāng yǔ, jiā yǐ wáng tiān zāi shù nián zhī shuǐ hàn, ér chù jī wèi jí zhě, hé yě? dì yǒu yí lì, mín yǒu yú lì, shēng gǔ zhī tǔ wèi jǐn kěn, shān zé zhī lì wèi jǐn chū yě, yóu shí zhī mín wèi jǐn guī nóng yě.
今海內(nèi)為一，土地人民之眾不避湯、禹，加以亡天災(zāi)數(shù)年之水旱，而畜積未及者，何也？地有遺利，民有余力，生谷之土未盡墾，山澤之利未盡出也，游食之民未盡歸農(nóng)也。
mín pín, zé jiān xié shēng.
民貧，則奸邪生。
pín shēng yú bù zú, bù zú shēng yú bù nóng, bù nóng zé bù dì zhe, bù dì zhe zé lí xiāng qīng jiā, mín rú niǎo shòu.
貧生于不足，不足生于不農(nóng)，不農(nóng)則不地著，不地著則離鄉(xiāng)輕家，民如鳥(niǎo)獸。
suī yǒu gāo chéng shēn chí, yán fǎ zhòng xíng, yóu bù néng jìn yě.
雖有高城深池，嚴(yán)法重刑，猶不能禁也。
fū hán zhī yú yī, bù dài qīng nuǎn jī zhī yú shí, bù dài gān zhǐ jī hán zhì shēn, bù gù lián chǐ.
夫寒之于衣，不待輕暖；饑之于食，不待甘旨；饑寒至身，不顧廉恥。
rén qíng yī rì bù zài shí zé jī, zhōng suì bù zhì yī zé hán.
人情一日不再食則饑，終歲不制衣則寒。
fū fù jī bù dé shí, fū hán bù dé yī, suī cí mǔ bù néng bǎo qí zi, jūn ān néng yǐ yǒu qí mín zāi? míng zhǔ zhī qí rán yě, gù wù mín yú nóng sāng, báo fù liǎn, guǎng chù jī, yǐ shí cāng lǐn, bèi shuǐ hàn, gù mín kě dé ér yǒu yě.
夫腹饑不得食，膚寒不得衣，雖慈母不能保其子，君安能以有其民哉？明主知其然也，故務(wù)民于農(nóng)桑，薄賦斂，廣畜積，以實(shí)倉(cāng)廩，備水旱， 故民可得而有也。
mín zhě, zài shàng suǒ yǐ mù zhī, qū lì rú shuǐ zǒu xià, sì fāng wú zé yě.
民者，在上所以牧之，趨利如水走下，四方無(wú)擇也。
fū zhū yù jīn yín, jī bù kě shí, hán bù kě yī, rán ér zhòng guì zhī zhě, yǐ shàng yòng zhī gù yě.
夫珠玉金銀，饑不可食，寒不可衣，然而眾貴之者，以上用之故也。
qí wèi wù qīng wēi yì cáng, zài yú bǎ wò, kě yǐ zhōu hǎi nèi ér wú jī hán zhī huàn.
其為物輕微易藏，在于把握，可以周海內(nèi)而無(wú)饑寒之患。
cǐ lìng chén qīng bèi qí zhǔ, ér mín yì qù qí xiāng, dào zéi yǒu suǒ quàn, wáng táo zhě dé qīng zī yě.
此令臣輕背其主，而民易去其鄉(xiāng)，盜賊有所勸，亡逃者得輕資也。
sù mǐ bù bó shēng yú dì, cháng yú shí, jù yú lì, fēi kě yī rì chéng yě.
粟米布帛生于地，長(zhǎng)于時(shí)，聚于力，非可一日成也。
shù shí zhī zhòng, zhōng rén fú shèng, bù wéi jiān xié suǒ lì yī rì fú dé ér jī hán zhì.
數(shù)石之重，中人弗勝，不為奸邪所利；一日弗得而饑寒至。
shì gù míng jūn guì wǔ gǔ ér jiàn jīn yù.
是故明君貴五谷而賤金玉。
jīn nóng fū wǔ kǒu zhī jiā, qí fú yì zhě bù xià èr rén, qí néng gēng zhě bù guò bǎi mǔ, bǎi mǔ zhī shōu bù guò bǎi shí.
今農(nóng)夫五口之家，其服役者不下二人，其能耕者不過(guò)百畝，百畝之收不過(guò)百石。
chūn gēng, xià yún, qiū huò, dōng cáng, fá xīn qiáo, zhì guān fǔ, gěi yáo yì chūn bù dé bì fēng chén, xià bù dé bì shǔ rè, qiū bù dé bì yīn yǔ, dōng bù dé bì hán dòng, sì shí zhī jiān, wú rì xiū xī.
春耕，夏耘，秋獲，冬藏，伐薪樵，治官府，給徭役；春不得避風(fēng)塵，夏不得避署熱，秋不得避陰雨，冬不得避寒凍，四時(shí)之間，無(wú)日休息。
yòu sī zì sòng wǎng yíng lái, diào sǐ wèn jí, yǎng gū cháng yòu zài qí zhōng.
又私自送往迎來(lái)，吊死問(wèn)疾，養(yǎng)孤長(zhǎng)幼在其中。
qín kǔ rú cǐ, shàng fù bèi shuǐ hàn zhī zāi, jí zhèng bào nüè, fù liǎn bù shí, cháo lìng ér mù gǎi.
勤苦如此，尚復(fù)被水旱之災(zāi)，急政暴虐，賦斂不時(shí)，朝令而暮改。
dāng jù yǒu zhě bàn jiǎ ér mài, wú zhě qǔ bèi chēng zhī xī yú shì yǒu mài tián zhái yù zǐ sūn yǐ cháng zhài zhě yǐ.
當(dāng)具有者半賈而賣(mài)，無(wú)者取倍稱(chēng)之息；于是有賣(mài)田宅、鬻子孫以?xún)攤咭印?br>ér shāng gǔ dà zhě jī zhù bèi xī, xiǎo zhě zuò liè fàn mài, cāo qí qí yíng, rì yóu dū shì, chéng shàng zhī jí, suǒ mài bì bèi.
而商賈大者積貯倍息，小者坐列販賣(mài)，操其奇贏，日游都市，乘上之急，所賣(mài)必倍。
gù qí nán bù gēng yún, nǚ bù cán zhī, yī bì wén cǎi, shí bì liáng ròu wú nóng fū zhī kǔ, yǒu qiān mò zhī dé.
故其男不耕耘，女不蠶織，衣必文采，食必粱肉；無(wú)農(nóng)夫之苦，有阡陌之得。
yīn qí fù hòu, jiāo tōng wáng hóu, lì guò lì shì, yǐ lì xiāng qīng qiān lǐ yóu áo, guān gài xiāng wàng, chéng jiān cè féi, lǚ sī yè gǎo.
因其富厚，交通王侯，力過(guò)吏勢(shì)，以利相傾；千里游遨，冠蓋相望，乘堅(jiān)策肥，履絲曳縞。
cǐ shāng rén suǒ yǐ jiān bìng nóng rén, nóng rén suǒ yǐ liú wáng zhě yě.
此商人所以兼并農(nóng)人，農(nóng)人所以流亡者也。
jīn fǎ lǜ jiàn shāng rén, shāng rén yǐ fù guì yǐ zūn nóng fū, nóng fū yǐ pín jiàn yǐ.
今法律賤商人，商人已富貴矣；尊農(nóng)夫，農(nóng)夫已貧賤矣。
gù sú zhī suǒ guì, zhǔ zhī suǒ jiàn yě lì zhī suǒ bēi, fǎ zhī suǒ zūn yě.
故俗之所貴，主之所賤也；吏之所卑，法之所尊也。
shàng xià xiāng fǎn, hào wù guāi wù, ér yù guó fù fǎ lì, bù kě de yě.
上下相反，好惡乖迕，而欲國(guó)富法立，不可得也。
fāng jīn zhī wù, mò ruò shǐ mín wù nóng ér yǐ yǐ.
方今之務(wù)，莫若使民務(wù)農(nóng)而已矣。
yù mín wù nóng, zài yú guì sù guì sù zhī dào, zài yú shǐ mín yǐ sù wèi shǎng fá.
欲民務(wù)農(nóng)，在于貴粟；貴粟之道，在于使民以粟為賞罰。
jīn mù tiān xià rù sù xiàn guān, dé yǐ bài jué, dé yǐ chú zuì.
今募天下入粟縣官，得以拜爵，得以除罪。
rú cǐ, fù rén yǒu jué, nóng mín yǒu qián, sù yǒu suǒ xiè.
如此，富人有爵，農(nóng)民有錢(qián)，粟有所渫。
fū néng rù sù yǐ shòu jué, jiē yǒu yú zhě yě.
夫能入粟以受爵，皆有余者也。
qǔ yú yǒu yú, yǐ gōng shàng yòng, zé pín mín zhī fù kě sǔn, suǒ wèi sǔn yǒu yú bǔ bù zú, lìng chū ér mín lì zhě yě.
取于有余，以供上用，則貧民之賦可損，所謂損有余、補(bǔ)不足，令出而民利者也。
shùn yú mín xīn, suǒ bǔ zhě sān: yī yuē zhǔ yòng zú, èr yuē mín fù shǎo, sān yuē quàn nóng gōng.
順于民心，所補(bǔ)者三：一曰主用足，二曰民賦少，三曰勸農(nóng)功。
jīn lìng mín yǒu chē qí mǎ yī pǐ zhě, fù zú sān rén.
今令民有車(chē)騎馬一匹者，復(fù)卒三人。
chē qí zhě, tiān xià wǔ bèi yě, gù wèi fù zú.
車(chē)騎者，天下武備也，故為復(fù)卒。
shén nóng zhī jiào yuē:" yǒu shí chéng shí rèn, tāng chí bǎi bù, dài jiǎ bǎi wàn, ér wú sù, fú néng shǒu yě.
神農(nóng)之教曰：“有石城十仞，湯池百步，帶甲百萬(wàn)，而無(wú)粟，弗能守也。
" yǐ shì guān zhī, sù zhě, wáng zhě dà yòng, zhèng zhī běn wù.
”以是觀之，粟者，王者大用，政之本務(wù)。
lìng mín rù sù shòu jué, zhì wǔ dài fū yǐ shàng, nǎi fù yī rén ěr, cǐ qí yǔ qí mǎ zhī gōng xiāng qù yuǎn yǐ.
令民入粟受爵，至五大夫以上，乃復(fù)一人耳，此其與騎馬之功相去遠(yuǎn)矣。
jué zhě, shàng zhī suǒ shàn, chū yú kǒu ér wú qióng sù zhě, mín zhī suǒ zhǒng, shēng yú dì ér bù fá.
爵者，上之所擅，出于口而無(wú)窮；粟者，民之所種，生于地而不乏。
fū dé gāo jué yě miǎn zuì, rén zhī suǒ shén yù yě.
夫得高爵也免罪，人之所甚欲也。
shǐ tiān xià rén rù sù yú biān, yǐ shòu jué miǎn zuì, bù guò sān suì, sāi xià zhī sù bì duō yǐ.
使天下人入粟于邊，以受爵免罪，不過(guò)三歲，塞下之粟必多矣。
bì xià xìng shǐ tiān xià rù sù sāi xià yǐ bài jué, shén dà huì yě.
陛下幸使天下入粟塞下以拜爵，甚大惠也。
qiè qiè kǒng sāi zú zhī shí bù zú yòng dà xiè tiān xià sù.
竊竊恐塞卒之食不足用大渫天下粟。
biān shí zú yǐ zhī wǔ suì, kě lìng rù sù jùn xiàn yǐ zú zhī yī suì yǐ shàng, kě shí shè, wù shōu nóng mín zū.
邊食足以支五歲，可令入粟郡縣矣；足支一歲以上，可時(shí)赦，勿收農(nóng)民租。
rú cǐ, dé zé jiā yú wàn mín, mín yú qín nóng.
如此，德澤加于萬(wàn)民，民俞勤農(nóng)。
shí yǒu jūn yì, ruò zāo shuǐ hàn, mín bù kùn fá, tiān xià ān níng suì shú qiě měi, zé mín dà fù lè yǐ.
時(shí)有軍役，若遭水旱，民不困乏，天下安寧；歲孰且美，則民大富樂(lè)矣。